Z artykułu dowiesz się
- Co to jest zachowek i kto powinien go otrzymać?
- Kto nie otrzyma zachowku?
- Kto powinien pokryć zachowek?
- Jak ustala się wysokość zachowku?
- Co należy zrobić, by dostać zachowek?
r e k l a m a
Partnerzy portalu
Prawo do zachowku ważne tylko pięć lat
15.01.2021autor: dr Wiktoria Osdoba
Zmarł mój ojciec, który całość majątku rodzinnego zapisał w formie testamentu swojej konkubinie. Czy przysługuje mi oraz mojemu rodzeństwu zachowek oraz w jakiej wysokości? Takie pytanie spłynęło od młodego mieszkańca wsi do redakcji Agrarlex.
Zachowek jest roszczeniem spadkobierców testamentowych o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na swoją korzyść w przypadku pominięcia. Zadaniem zachowku jest ochrona najbliższych krewnych spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z przepisów ustawy (tj. zstępni, małżonek oraz rodzice).
Wymienione osoby mogą żądać zapłaty kwoty pieniężnej, która należałaby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Zachowek tylko w pieniądzu
Zachowek ma zastosowanie, gdy z różnych względów spadkodawca nie uwzględnił wymienionych powyżej osób przy swojej ostatniej woli (kliknij – testament) i przykładowo chce powierzyć cały spadek swojemu przyjacielowi lub jeszcze za życia przekazuje nieruchomości bądź nieruchomości w drodze darowizny.
Należy podkreślić, iż zachowek może być wyłącznie określony w kwocie pieniężnej.
r e k l a m a
Ustalenie udziału spadkowego
W celu obliczenia zachowku trzeba najpierw określić udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Przy ustalaniu udziału, w jakim uprawniony byłby powołany do spadku z ustawy, należy pamiętać, że zgodnie z art. 992 Kodeksu cywilnego (kc)., uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Następnie udział ten mnoży się, zgodnie z art. 991 kc przez 2/3, jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub małoletni, a w pozostałych sytuacjach – przez ½. Wyjaśnimy to na przykładzie – czytaj dalej.
Czysta wartość spadku
Otrzymany w ten sposób wynik to będzie stanowił udział spadkowy dający podstawę do obliczenia zachowku.
Należy pamiętać, że obliczeniem zachowku jest ustalenie tzw. substratu zachowku (art. 993-995 kc), czyli „czystej wartości spadku” z doliczaniem darowizn, których dokonał spadkodawca.
Na substrat zachowku składają się wartość majątku spadkowego i wartość składników majątkowych, którymi spadkodawca rozporządził jeszcze za życia, pomniejszone o wartość długów spadkowych.
Roszczenie o zachowek nie będzie przysługiwało osobom:
- wydziedziczonym w testamencie;
- uznanym orzeczeniem sądu za niegodnych dziedziczenia;
- odrzucającym spadek, które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia,
- małżonkowi, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione;
- małżonkowi pozostającemu ze spadkodawcą w separacji.
W powyższych przypadkach, roszczenie o zachowek przechodzi natomiast na zstępnych osoby:
- uznanej za niegodną dziedziczenia,
- która odrzuciła spadek,
- wydziedziczonej,
- która zrzekła się dziedziczenia, jeśli w umowie ze spadkodawcą wskazano, że zrzeczenie się nie otrzymuje zstępnych.
Zobowiązanymi do wypłaty zachowku są spadkobiercy powołani w testamencie do dziedziczenia pod warunkiem, że przyjęli spadek.
W drugiej kolejności odpowiadają osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, na końcu za wypłatę zachowku odpowiedzialni są obdarowani, którzy otrzymali darowizny od spadkodawcy za jego życia.
Do kogo po zachowek?
Uprawniony do otrzymania zachowku ma prawo do wystąpienia do wyżej wskazanych osób o zapłatę określonej sumy pieniędzy stanowiącej ułamek czystej wartości spadku. Oznacza to, że od wartości masy spadkowej odlicza się wartość zobowiązań spadkodawcy, np. długi.
W ten sposób obliczamy czystą wartość spadku. Następnie dolicza się do tego wartość darowizn poczynionych przez spadkodawcę z wyłączeniem:
- darowizn zwyczajowo przyjętych w danych stosunkach np. prezenty urodzinowe,
- darowizn na rzecz osób trzecich poczynionych na ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
Darowizny bez spadku
Jeśli chodzi o darowizny to nie dolicza się do spadku dwóch rodzajów darowizn:
- drobnych darowizn i zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych oraz
- darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku.
Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu, nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.
Natomiast przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Natomiast przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.
Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.
Przykład:
Zmarła Beata K., która była niezamężna. Po śmierci pozostawiła troje dzieci, z których dwoje dzieci dorosłe, a jedno ma 17 lat. Była ona właścicielką domu o wartości 330 tys. zł. W testamencie powołała do całości spadku tylko swojego konkubenta. Oprócz tego na tydzień przed śmiercią, podarowała mu nowy samochód w wysokości 70 tys. zł.
W pierwszej kolejności ustalamy wartość, od której będziemy liczyli zachowek. Wchodzi do niej zarówno wartość domu, jak i wartość poczynionej darowizny na rzecz konkubenta. Łączna wartość, od której będziemy liczyli zachowek, wynosi 400 000 zł.
W związku z tym każde z dzieci, gdyby nie było testamentu otrzymałoby po 1/3 spadku.
Dzieci pełnoletnie powinny otrzymać sumę pieniężną w wysokości połowy tego, co by dziedziczyły, gdyby nie było testamentu. Każda z nich powinna więc otrzymać 66 667 zł (1/3 x połowa z 400 tys. zł). Dziecko niepełnoletnie powinno otrzymać 2/3 tego, co należało by mu, gdyby nie było testamentu czyli 88 889 (1/3 x 2/3 z 400 tys. zł).
Dzieci pełnoletnie powinny otrzymać sumę pieniężną w wysokości połowy tego, co by dziedziczyły, gdyby nie było testamentu. Każda z nich powinna więc otrzymać 66 667 zł (1/3 x połowa z 400 tys. zł). Dziecko niepełnoletnie powinno otrzymać 2/3 tego, co należało by mu, gdyby nie było testamentu czyli 88 889 (1/3 x 2/3 z 400 tys. zł).
Po dobroci lub wystąp z roszczeniem
W pierwszej kolejności należy polubownie żądać, aby osoba, która jest zobowiązana do wypłacenia zachowku to uczyniła. Jeśli zobowiązany do zapłacenia zachowku nie wykaże chęci, aby sprawę załatwić ugodowo, należy wystąpić na drogę sądową.
W imieniu małoletnich o zapłatę zachowku powinni występować opiekunowie prawni, ponieważ mają obowiązek działać na rzecz swoich podopiecznych.
Jeśli chodzi o sądowne załatwianie sprawy, należy wystąpić z powództwem o zapłatę zachowku. Najlepiej tą sprawę zlecić adwokatowi.
Jakie są sądowe koszty pozwu? To 5% dochodzonej wartości zachowku.
Upływ terminu, w jakim można dochodzić roszczeń z tytułu zachowku, powoduje jego przedawnienie, czyli brak możności skutecznego dochodzenia tego prawa. I tak zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.
dr Wiktoria Osdoba, Uniwersytet Warszawski
Podstawa prawna: Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740)
Artykuł jest informacją i nie stanowi porady prawnej.
Masz pytania?
Zadaj pytanie redakcjir e k l a m a
r e k l a m a
Najważniejsze tematy
r e k l a m a